جشن ۱۴۲ سالگی «ارتباطات»

مخابرات ما ( محمد – ایرنا) – ایرنا، قدمت وزارت ارتباطات در کشور ما به ۱۴۲سال قبل برمی‌گردد، البته آن زمان ارتباطی به شکل امروزی مطرح نبود. اوایل وزارتخانه پست و تلگراف راه‌اندازی و پس از مدتی تلفن وارد ارتباط کلامی انسان‌ها شده و در نهایت فناوری اطلاعات به مجموعه ارتباطی کشور ما اضافه شد.

** تلفن‌های سوغات فرنگ
ابتدا تلفن به صورت خصوصی وارد ایران شد، زمان قاجار افرادی که به خارج از کشور سفر می‌کردند اغلب اگر چیزی نظرشان را جلب می‌کرد، آن را می‌خریدند و همراه خود به وطن می‌آوردند. اتومبیل، لوستر و لباس فرنگی از این دست وسایل جدید و جذاب بودند. در این بین برخی متوجه شدند در اروپا وسیله‌ای وجود دارد که به واسطه آن دو نفر می‌توانند از راه دور با هم صحبت کنند.
آن زمان تلفن‌ها مغناطیسی بود و اپراتور باید دو نفر پشت خط را به یکدیگر وصل می‌کرد. تلفن‌های آن زمان با هندل به یکدیگر متصل می‌شد. باید هندل را می‌چرخاندی، در مرکز دریچه می‌افتاد و صدایی به گوش می‌رسید که نوید ارتباط را می‌داد. پس از آن اپراتور از شما می‌پرسید که قصد دارید با چه کسی صحبت کنید.
آن زمان مثلا یک نفر از نیشابور می‌رفت فرانسه و چند دستگاه تلفن می‌آورد. بعد برای خودش شبکه درست می‌کرد و هر ماه از مردم برای صحبت با تلفن پول می‌گرفت و به این شکل کاسبی راه می‌انداخت. ایجاد چنین شبکه‌هایی خیلی به اندازه شهرها ربط نداشت، به تاجری مربوط می‌شد که می‌‌رفت خارج و نظرش جلب می‌شد.
شبکه‌های تلفن آن زمان داخل اتاقی بود که یک اپراتور در آن می‌نشست و تلفن‌های را وصل می‌کرد. سیم‌کشی‌ها از روی تیر و درخت و دیوارهای خانه می‌گذشت و به خانه‌ها می‌رسید. اولین نقطه عطف این تحولات به سال ۱۳۳۲ برمی‌گردد. با این که در شرایط آن روزگار، کشور اوضاع به‌ سامانی نداشت اما وزارت پست، تلگراف و تلفن همچنان مسیر توسعه خود را دنبال می‌کرد.
** تاسیس شرکت سهامی عام
بعد از مدتی دولت به خودش آمد و دید همه جا تلفن‌خانه ایجاد شده و هماهنگی بین آن‌ها وجود ندارد. در آن برهه، دولت حس کرد ارتباط یک موضوع امنیتی است که باید هدایت شود و همین مسئله باعث تاسیس شرکت سهامی تلفن ایران شد.
تلفن‌های دستی از اسرائیل، فرانسه، بلژیک و آلمان توسط تاجران وارد ایران شد که هیچ قواعد فنی و مشخصات خاصی هم نداشتند. تاجران هر آنچه دوست داشتند را از فروشگاه‌های خارجی می خریدند و وارد کشور می‌کردند. همین مساله در سازگاری و ارتباطات مسبب ایجاد مشکلاتی شد که یکپارچه‌سازی را رقم زد.

** مراکز خودکار
سیستم قدیمی تلفن‎های دستی دیگر پاسخگو نبودند و از همان جا ایده مراکز خودکار تلفن در اذهان نقش بست. شرکت سهامی تلفن ایران، برای ساماندهی یکپارچه‌سازی توسعه تلفن، قراردادی با کمپانی زیمنس آلمان امضا کرد. قراردادی که بر مبنای آن، سیستم تلفن خودکار جایگزین سیستم‌های سنتی گذشته می‌شد.
به این ترتیب کمپانی زیمنس آلمان توانست به صورت گسترده، در امور مخابراتی ایران جای پای خود را باز کند. شرکت سهامی تلفن ایران زیر نظر دولت تشکیل شد. اولین اتفاقی تغییر اساسی ایجاد کرد، سفر شاه به آلمان و امضای یک توافق‌نامه بود که بر اساس آن تعدادی مرکز تلفن به اضافه اقلام لازم برای راه‌اندازی آن، از زیمنس آلمان وارد کشور شد.
هنوز چند سالی از حضور زیمنس آلمان در مخابرات ایران نمی‌گذشت که شرکت‌های آمریکایی و ژاپنی بخش‌های دیگری از امور مخابرات کشور را در دست گرفتند.

** شرکت‌های بیگانه
ابتدا سرپرست تیم‌های نصب تلفن، یکی از شرکت زیمنس آلمان بود و مخابرات ایرانی با مدیریت یک مهندس آلمانی عملیات نصب را انجام می‌داد. در نهایت سال ۵۲ چند مهندس خوب و کار درست، سکان نصب را در دست گرفتند. هم‌زمان ژاپنی‌ها در زمینه توسعه ارتباطات راه دور و بین‌شهری کشور فعالیت خود را آغاز کردند.
امریکایی‌ها نیز علاوه بر بخش بزرگی از توسعه ارتباطات راه دور و بین شهری، در سال‌های بعد با حضور بلامنازع خود، توسعه مخابرات ایران را در دست گرفتند. تا سال ۱۳۵۶ تا اوایل انقلاب اسلامی، سر و کار ما بیشتر با اروپایی‌ها بود. شرکت زیمنس سوئیچ‌های ما را تامین می‌کرد و شرکت انگلیسی انتقال‌های ما را انجام می‌داد.
به همین دلیل ما قبل از انقلاب دو کارخانه داشتیم. یکی زیمنس در شیراز که سوئیچ‌ها را تولید می‌کرد. یک کارخانه دیگر به اسم ایران نپون که کمپانی انگلیسی بود و شبکه‌های انتقال را داشت.

** تاسیس شرکت مخابرات
سال ۱۳۵۲ ساختار وزارت پست تلگراف، تلفن و مخابرات با تغییرات همراه بود. ماحصل آن ادغام شرکت سهامی تلفن ایران و برخی مجموعه‌های وزارتخانه و تاسیس شرکت مخابرات ایران بود. در آن سال شرکت سهامی تلفن ایران و ترکیبش که مرکز تلفن و شبکه کابل بود، شد یک مجموعه. شاهراه‌های مخابراتی که مسئول انتقال بین استان بودند یک مجموعه شدند، سه مرکز سوئیچینگ بین شهری با هم ادغام شد و مخابرات را تکمیل کرد.
تاریخچه مخابرات ایران ۶۵ ساله است. پیش از این ظرفیت توسعه تلفن در ایران کمتر از ۵۰ هزار شماره در سال می‌رسید. این تعداد شماره بسیار اندک بود و با نیازهای روز افزون مردم فاصله زیادی داشت.
آن سال‌ها باید مبلغ نسبتا زیادی را به شرکت مخابرات ودیعه می‌دادی و بین دو تا شش سال انتظار می‌کشیدی تا تلفن به خانه‌تان برسد. هر چند اصطلاح «عدم امکان فنی» همیشه مطرح و رایج بود. ارتباط ما با شهرستان و دنیا همیشه با اتلاف وقت زیاد توام بود. نیم ساعت زمان صرف می‌شد تا صفرهای تلفن آزاد شود. تلفن‌خانه همه جا نبود، فرد باید خودش را به تلفخانه می‌رساند و منتظر می‌ماند تا ارتباط وصل شود. حدود یک هماهنگی یک روزه نیاز بود تا بتوان با شهرستان یا کشور دیگر صحبت کرد.
به بهانه حل این مشکلات، قرارداد هنگفتی با «امریکَن بِل» بسته شد تا بر اساس قرارداد امضا شده، این کمپانی مسئولیت تهیه طرح جامع مخابرات در بخش نظامی و غیرنظامی را برعهده بگیرد.
قرارداد این کمپانی، قرارداد هنگفتی بود و در قالب قراردادهای نظامی ارتش دنبال شد. قراردادهای یک طرفه‌ای در زمینه نظامی و مخابرات با آمریکایی‌ها داشتیم و آن‌ها بودند که تصمیم می‌گرفتند چطور توسعه پیدا کند.
شرکت بل، تقریبا چیزهایی که داشتیم را تحت کنترل خود درآورد و هر آنچه نداشتیم را وارد قضیه کرد. در آن زمان کل توسعه ارتباطات کشور با بِلِ امریکا هدایت می‌شد.
این شرکت مشاوره، نقشه راه و طرح جامعه داشت که رفته رفته به طرح تفصیلی تبدیل شد. آن زمان تعداد نیروهای امریکایی حاضر در مخابرات ایران به دو هزار نفر رسید که بیشترین نیروها از نظامیان امریکایی بودند. آن زمان کارگزینی امریکا و ایران با هم کار می‌کردند اما کارفرما امریکایی‌ها بودند.

** استخدام و آموزش
آن‌ها ایرانیان را استخدام می‌کردند و آموزش‌شان می‌دادند. به همین واسطه هم زبان انگلیسی یاد گرفتند و هم کار را به خوبی می‌آموختند. بعد از مدتی مشخص شد برای تحول در بدنه وزارت‌خانه، نیاز به تغییرات اساسی است و یکی از تغییرات اساسی که باید اعمال می‌شد این بود که همه چیز را دست امریکا ندهیم.
پروژه ۲M56 در سال ۱۳۵۴ مطرح شد. به این معنی که طی دو سال تلفن‌های ایران به دو میلیون برسد. انجام این کار به تایید شورای اقتصاد نیاز داشت که آن هم توسط شاه انجام می‌شد. به دستور شاه، انجام این امور به ارتش واگذار شد. بر اساس طرح این پروژه امریکایی‌ها متعهد شدند، طی مدت دو سال دو میلیون شماره به ظرفیت شماره‌های تلفن ایران اضافه کنند.
این میزان ظرفیت با شرایط و امکانات آن روز ایران تطابق نداشت و به همین دلیل مورد تردید متخصصان آن روز مخابرات ایران قرار گرفت.
امریکایی‌ها برای ایجاد این ظرفیت اقدام به ورود سیستم‌های سوئیچینگ جدید الکترونیک کردند این در حالی بود که مخابرات جهان وارد دنیای دیجیتال شده بود و سوئیچینگ‌های الکترونیکی نتوانسته بود جایگاهی در سیستم‌های نوین مخابراتی پیدا کند.
در آن زمان کشور استعداد رشد اینچنینی را نداشت. البته ماجرای دو میلیون کاربر تلفن در حد آرزو باقی ماند. از سوی دیگر، شرکت مخابرات نیز موفق نشد به اهداف برنامه توسعه آن روز کشور دست پیدا کند و ظرفیت تلفن کشور به حدود ۸۰۰ هزار شماره تا سال ۱۳۵۶ رسید.
بعد از پیروزی انقلاب ۸۵۰ هزار خط تلفن در کل کشور بود. آن وقت‌ها معمولا در محله چند نفر بیشتر تلفن نداشتند و اهالی محله برای استفاده از تلفن به خانه‌های یکدیگر می‌رفتند. از شهریور ۵۷ به بعد، نیروهای امریکایی کشور را ترک کردند.
پس از انقلاب شکوه‌مند اسلامی نقش شرکت مخابرات و کارکنان این شرکت در دوران دفاع مقدس نقشی به یاد ماندنی و جاودان بود و توسعه ارتباطات در مناطق محروم روستایی با سرعت صورت پذیرفت.
پس از ابلاغ سیاست های اصلی ۴۴ قانون اساسی، در سال ۱۳۸۸سهام شرکت مخابرات ایران در بورس واگذار و عملا این شرکت به یک شرکت خصوصی تبدیل شد.
مرجع: تاریخ شفاهی ارتباطات؛ به همت مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات

***